Abu Mansur Ali Ibn Ahmad Asadi Tusi

ABU MANSUR ALI IBN AHMAD ASADI TUSI

Hakim Ebu Nasr Ali Bin Ahmed Asadi Tusi është njëri nga poetët e mëdhenj të epikës iraniane, i cili jetoi në shek. 5/11. Është lindur në qytetin Tus të Iranit. Duhet theksuar se ka lindur në fshatin e Ferdusiut, pra në Tus dhe ka vdekur në vitin 1072 në qytetin Tabriz të Iranit. Nuk kemi të dhëna për fëmijërinë e tij dhe nuk mund të flasim për këtë periudhë të tij. Devlet Shah Semarkandi në veprën e tij Tezkiretu Esh Shuara ka transmetuar një ngjarje mitike për Asadiun dhe Ferdusin. Në këtë tregim thuhet se Ferdusi ishte nxënësi i Tusiut dhe nga ai kishte kërkuar 4000 vargjet e fundit për Shahnamen. Ai pranoi dhe deri në kohën e faljes së namazit tjetër i kishte sjellë vargjet e kërkuara nga Ferdusiu. Ky tregim nuk është aspak i vërtetë, aq sa shtyu studiuesit si Hermann Ote dhe Edvard Brown të dyshojnë se ekzistojnë dy poetë me emrin Asadi, njëri Ebu Nasr Ahmed Bin Mensur Asadi dhe tjetri Ali Asadi. Por një e dhënë e tillë nuk është hasur në asnjë burim tjetër të kësaj periudhe dhe është shumë larg së vërtetës.

Disa kronologji, prejardhjen e Asadiut e lidhin me mbretërit e lashtë të Iranit por në lidhje me këtë nuk janë gjetur të dhëna në asnjë vepër të njohur. Dyshohet se Asadi i përket një fisi arab, në një kohë kur disa iranianë ishin strehuar nëpër fise arabe dhe ishin bërë të njohur me anë të mbiemrave të atij fisi.

Veprat e Asadiut përbëhen nga disa kaside dhe nga “Gershasb nomeja”. Gershasb nameja e tij është vepër me poezi epike e krijuar në gjininë e Mesnevisë. Dorëshkrime të ndryshme të saj kanë 7000-10 000 vargje dhe kanë rimën të njëjtë me rimën e Shahnamesë. Në këtë vepër përshkruhen heronjtë e mëdhenj të Sistanit, nga të cilët e ka prejardhjen edhe Rustemi. Tregimi i Gershasbit fillon me të dhënat e prejardhjeve të heronjve të këtij rajoni dhe më pas fillon përshkrimi i trimërive të tyre. Luftimi me divat dhe çudirat ekzistuese në botën e largët, tregojnë mendimin e iranianëve për botën larg tyre dhe përbëjnë pikat e rëndësishme të kësaj vepre. Referenca e Asadiut në të shkruarit e Gershasb names është Gershas nameja e shkruar në prozë nga Ebu Muejjid Belhiu, poet dhe shkrimtar i shek. 4/10 dhe vërehet se është një pjesë e Shahnamesë së Ebu Mensurit. Edhe pse Gorshasb namen e Asadit nuk mund ta krahasojmë me Shahnamenë e Ferdusit, për shkak se është një vepër që i përket epikës klasike të Iranit, ajo ka karakteristikat e veta dhe është një vepër e rëndësishme për letërsinë persiane.

Përveç poezisë, nga Asadiu ka mbetur edhe një fjalor i persishtes, i quajtur Ferhengi Fors. Rëndësia e këtij fjalori është se ai është i pari fjalor i parë i persishtes; me sa duket Asadiu duhet të jetë i pari që ka përgatitur një fjalor në gjuhën e vjetër persiane. Data e shkrimit të këtij fjalori është pas veprës Gorshasb names.